امروز (در واقع هفته‌ی پیش) دو مقاله از مجله‌ی Mind می‌خواندم. یکی‌شان Intelligence Evolved بود و دیگری High-Aptitude Minds.به وظیفه‌ی حرفه‌ای‌ام عمل نمی‌کنم و توضیح بیش‌تر درباره‌ی نویسنده و شماره‌ی مجله و غیره نمی‌دهم. پیداکردن‌شان نباید خیلی سخت باشد.

خلاصه‌ی مقاله‌ی اول (Intelligence Evolved) این بود که معیارهای ماکروسکوپیک‌ای چون حجم مغز، نسبت وزن مغز به وزن بدن برای توصیف هوش‌مندی‌ی موجودات کفایت نمی‌کنند. مثلا با این‌که وزن مغز انسان زیاد است، اما موجودات‌ای هستند که وزن مغزشان بیش‌تر است و از انسان خنگ‌تر (مثلا بعضی از وال‌ها). بعد می‌گوید شاید ویژگی‌های مایکروسکوپیک توصیف‌گر خوبی باشند. مثلا می‌گوید ضخامت غشای myelin نورون‌ها شاید هوش‌مندی را توصیف کند. ضخامت بیش‌تر آن غشا باعث انتقال سریع‌تر پیام‌های عصبی می‌شوند.
نکته‌ی دیگر مقاله این است که شاید تفاوت جزیی‌ی دیگر وجود بخش‌ای چون Broca در مغز باشد که وظیفه‌ی پردازش زبان‌ای را برعهده دارد (دقیق‌تر: speech area in the left frontal lobe طبق گفته‌ی مقاله). این بخش -تا جایی که من فهمیده‌ام- در موجودات دیگر دیده نشده است.
در ضمن نکته‌ی بامزه‌ی دیگر این است که هوش‌مندی‌ی زبانی‌ی موجودات دیگر فقط تا حد یک انسان سه ساله می‌تواند پیش‌رفت کند، اما پس از آن هوش‌مندی‌ی زبانی‌ی آن‌ها متوقف می‌شود. نکته‌ی ویژه درباره‌ی سه سالگی‌ی انسان تکوین بروکا است.

نکته‌ی جالب به نظرم نقش مهم زبان در هوش‌مندی است. به نظر می‌رسد جدا از پردازش سریع‌تر اطلاعات، ویژگی‌ی جالب دیگری که ما را هوش‌مندتر می‌کند داشتن بخش‌ای از مغز است که به طور اختصاصی به زبان تعلق دارد (نمی‌گویم دیگر موجودان چنین چیزی را ندارند، اما به نظر می‌آید به این حد تکامل‌یافته نباشد). به فکر فرو می‌روم که نکند یکی از چیزهایی که حتما می‌بایست در هر سیستم هوش‌مندی داشته باشیم بخش‌ای مجزا برای پردازش زبان‌ای است. یعنی شاید نتوان با یک مکانیزم یادگیری عمومی (مثل یک RL-based mind همه‌منظوره) به راحتی به هوش‌مندی‌ی سطح بالا برسیم. پیش‌نهادم (؟) این است که اگر کس‌ای می‌خواهد روی هوش‌مندی کار کند حتما باید آن وسط‌ها به زبان توجه خاص بکند. یعنی شاید انتظار این‌که زبان خود به خود به وجود بیاید نه غیرممکن اما در عوض بسیار دشوار باشد.

این از این!

مقاله‌ی دیگر درباره‌ی کودکان باهوش بود. حرف مقاله این بود که تفاوت این افراد (و بیش‌تر تاکید بر بچه‌ها بود) خیلی مشخص نیست. مثلا بعضی وقت‌ها تفاوت از حجم بیش‌تر مغز است. اما به نظر می‌آید حجم بیش‌تر مغز در بعضی قسمت‌ها (و نه همه‌ی بخش‌ها) اهمیت بیش‌تری دارد. مثلا parietal and frontal lobes و anterior cingulate.
علاوه بر این در بعضی آزمایش‌ها مشخص شد که مغز اینان انرژی‌ی کم‌تری برای فعالیت لازم دارد. از طرف دیگر در آزمایش‌های دیگری مشخص شده که مغزشان فعالیت بیش‌تری می‌کند. بگذریم از این‌که دو نوع آزمایش الزاما یک چیز را اندازه نگرفته بودند (یکی گلوکوز-سوزی بود به کمک PET و دیگری میزان اکسیژن رگ‌ها به کمک fMIR)، فرضیه این است که اگر مساله آسان باشد، افراد باهوش‌تر بدون زحمت حل‌اش می‌کنند اما از طرف دیگر اگر مساله سخت است افراد کم‌هوش‌تر اصلا حل‌اش نمی‌کنند (و در نتیجه فعالیت کم است) و افراد باهوش‌تر با شدت و حدت حل‌اش می‌کنند.
نکته‌ی بامزه‌ی دیگر این است که در سری آزمایش‌های اول (یعنی تست گلوکوز-سوزی) در بعضی وقت‌ها الگوی فعالیت کم دیده می‌شد و گاهی نمی‌شد.

شاید و فقط شاید مساله این است که افراد مختلف جورهای مختلف‌ای مساله را حل می‌کنند. مثال خیلی ساده ولی مجردش: سه خط داریم در صفحه‌ی دو بعدی. آیا این سه خط از یک نقطه می‌گذرند؟
ممکن است یک راه‌حل این باشد که تجسم هندسی‌شان بکنیم (یعنی تجسم فضایی) و بعد ببینیم که مثلا چنان چیزی محتمل به نظر نمی‌آید. احتمالا این راه‌حل بخش‌های تصویری‌ی مغزمان را فعال‌تر می‌کند.
ممکن است یک راه‌حل این باشد که سعی کنیم مساله را به صورت یک مساله‌ی جبر خطی در بیاوریم و بعد ببینیم که اصولا سه معادله و دو مجهول در حالت کلی منجر به پاسخ نمی‌شود، اما در عوض ببینیم که اگر rank ماتریس معادل را به دو تبدیل کنیم (یعنی یکی از معادلات را حذف کنیم)، آن وقت پاسخ دارد و بعد چون سه حالت مختلف از ترکیب‌های دو تایی سه گزینه داریم، پس احتمالا این خط‌ها در سه نقطه هم‌دیگر را قطع می‌کنند. این شیوه احتمالا بخش‌های دیگری از مغز را فعال می‌کند.

حالا اگر میزان بهره‌وری‌ی بخش‌های مختلف مغز یک‌سان نباشد و مثلا بخش پردازش تصویری و بینایی‌مان خیلی بهره‌ور باشد و بدون صرف انرژی‌ی زیاد مسایل را حل کند (چون مثلا بینایی صدها میلیون سال است که تکامل یافته) ولی در عوض بخش زبانی‌مان (فرض کنیم که جبر خطی را به صورت زبانی حل می‌کنم) آن‌قدرها هم بهره‌ور نباشد، آن وقت می‌توان نتیجه گرفت که ممکن است در فردی ببینیم که مسایل راحت حل می‌شوند و در فردی دیگر ببینیم که با انرژی‌ی زیاد حل می‌شوند. نکته این است که ممکن است ما بتوانیم مسایل آسان را به راحتی به صورت تصویری در بیاوریم ولی مسایل خیلی دشوار را لازم باشد از روش‌های دیگر حل کنیم (مثلا فرض کنید مساله‌ی پیشین را به این صورت در بیاوریم: اگر پنج صفحه‌ی دو بعدی دل‌بخواه داشته باشیم، نیاز به فضای چند بعدی داریم تا نقطه‌ی اشتراک همه‌ی صفحه‌ها تنها یک نقطه از آن فضا باشد؟ حدس می‌زنم تصور فضایی‌ی این مساله سخت‌تر از تصور جبری‌ی آن باشد.)