ضدخاطرات

مي‌نويسم، نوشته نمي‌شود. چشم‌هاي‌ام درد مي‌گيرد – اما باز هم نوشته نمي‌شود.

نمي‌دانم خودش مي‌دانست يا نه، اما به ويروس شهرت داشت. اکنون نگاهي به پروفايل‌اش در Orkut مي‌اندازم: گويا مهار شده است!

ريچارد رورتي، فيلسوف پراگماتيست، شنبه، تهران! [سايت‌اش – معرفي پويان – گزارش پويان از جلسه]

علم يعني اين‌که بگذاريم فرضيه‌ها به جاي ما بميرند!
-کارل پاپر، Objective Knowledge:An Evolutionary Approach

از آن‌چه پاپر در مورد تکامل در سيستم‌هاي بيولوژيکي، علوم و سيستم‌هاي اجتماعي گفته است، خوش‌ام آمد. اين جمله‌اش هم بيان‌گر ويژگي‌ي خاص علم انسان متعقل در مقابل با تکامل بيولوژيکي‌ست که اجازه‌ي تکامل سريع و کم‌هزينه را به او مي‌دهد.

خيلي هيجان‌انگيزست وقتي پاي کامپيوتر نشسته‌اي و مي‌خواهي چيزي از روي کتاب روي ميزت بخواني، ناخودآگاه Alt-Tab را فشار دهي!

بعضي داستان‌ها آن‌قدر طبيعي‌اند که به واقعيت مي‌زنند،
و بعضي زندگي‌ها آن‌قدر عجيب‌اند که به داستان پهلو مي‌زنند.

پريسا – مارمولک کوچولوي دوزيست!
هاجر – اممم … اممم … اممم!
تولدتان پس از يک ماه مبارک!
هاممم …
حيف که زيادي عجله کرديد و نگذاشتيد سورپريزتان شيرين باشد!

من به صراحت پيش‌بيني مي‌کنم که تا دو ساعت پيش هيچ زلزله‌ي بالاي 5 ريشتري در پنجاه کيلومتري‌ي تهران رخ نداده است – مگر اين‌که من الان در بهشت باشم!

به کدام جهت فکري‌ي سياسي نزديک‌تري؟! هممم؟!
گمان‌ام قبلا هم به‌ات گفته باشم –يا مستقيم يا در اين‌جا- Ú©Ù‡ قبول ندارم مي‌توان فردي را در چارچوب فکري‌ي خاص‌اي قرار داد Ùˆ انتظار داشت همه عقايد او در آن ايدئولوژي توصيف شود. مثلا در زمينه‌ي سياسي، من نه کاملا Ú†Ù¾ اقتصادي هستم (چون به نظارت شديد اقتصادي دولت اعتقادي ندارم) Ùˆ نه راست اقتصادي (چون مخالف قدرت‌مند شدن بيش از حد شرکت‌هاي چند مليتي هستم). اما با اين همه، اين تست The Political Compass براي‌ام جالب بود چون شخص را از دو بعد اقتصادي Ùˆ سياسي مي‌سنجد. قبلا تست مشابهي انجام داده بودم ک� خيلي خلاصه‌تر از اين بود (آدرس آن را هم نوشته بودم. حالا بايد دوباره پيداي‌اش کنم). نتيجه Ú©Ù… Ùˆ بيش يک‌سان است: از لحاظ اقتصادي به Ú†Ù¾ تمايل دارم Ùˆ از لحاظ اجتماعي نيز ليبرال محسوب مي‌شوم – البته نه فرم راديکال آن! خوش‌بختانه همه‌ي جانورهاي معروف تاريخ (هيتلر، استالين، شارون، صدام Ùˆ … در سمت authoritarian ماجرا هستند Ùˆ فاصله‌ي زيادي با من دارند). خودت برو تست Ú©Ù†! اما ÙŠÚ© نکته‌ي ديگر … به نظرم عقايد من کمي متناقض است – به طور خاص در زمينه‌ي اقتصادي. Ú†Ù¾ بودن‌ام مشکوک است!
خلاصه اين‌هم نتيجه‌ي تست براي من:

و اين هم تخمين تست براي چند سياست‌مدار مشهور:

در ضمن در اين‌جا هم مي‌تواني جهت‌گيري‌ي سياسي‌ي موسيقي‌دانان مشهور را ببيني. مثلا موزات و بتهوون، شوستاکوويچ (اين کيه ديگه؟!) در جبهه‌ي ليبرال چپ قرار مي‌گيرند،‌ شوپن و چايکوفسکي هم در زمره ليبرال‌هاي راست قرار مي‌گيرند و هايدن، برامس، استراوينسکي و واگنر نيز جز راست‌هاي تماميت‌خواه. جالب اين‌که ليبرال و چپ بودن آن‌ها (البته آن‌هايي که چپ و ليبرال هستند) غيرراديکال است و در عوض، راست بودن و تماميت‌خواهي‌ي آن بقيه،‌ کاملا زيادست. شايد علت اين باشد که هنوز ايده‌هاي ليبرالي و هم‌چنين چپ اقتصادي در آن زمان زندگي‌شان يا مطرح نشده بود يا چندان جاافتاده نبود ولي در عوض راست اقتصادي و تماميت‌خواهي‌ي اجتماعي قرن‌ها برپا بوده است. مثلا اگر الان بياييم و همين تست را روي موسيقي‌دانان عصر حاضر انجام دهيم،‌ گمان مي‌کنم طيف ديگري بيابيم: مثلا پينک فلويد احتمالا به سمت ليبرال چپ راديکال ميل مي‌کند و کريس دي‌برگ هم اندکي تمايلي به راست تماميت‌خواه داشته باشد. هاها! کسي زياد جدي نگيرد!
در اين‌جا هم مي‌توان کانديداهاي رياست جمهوري‌ي 2004 آمريکا را ديد. تنها Al Sharpton و Dennis Kucinich چپ ليبرال هستند (آن هم نه شديد) و بقيه راست تماميت‌خواه هستند که هر چه کله‌خرتر مي‌شوند (يعني به سمت بوش تمايل پيدا مي‌کنند)،‌ ميزان تمايلات راستي و تماميت‌خواهي‌شان بيش‌تر مي‌شود. شخصي چون کري (که من جزو طرف‌داران‌اش هستم!) هم يکي از معتدل‌ترين آدم‌هاي ممکن است.
در سايت‌اش چيزهاي بيش‌تري هم دارد که پيدا کردن‌اش باشد به عهده‌ي خودت.

موضوع زلزله Ùˆ پيش‌بيني‌ي آن اين روزها بسيار داغ شده است. ارزيابي‌ي دقيقي از حال Ùˆ هواي مردم Ú©ÙˆÚ†Ù‡ Ùˆ خيابان ندارم، اما از بحث‌هايي Ú©Ù‡ در شبکه مي‌شود مشخص است Ú©Ù‡ ÙŠÚ©ÙŠ از مهم‌ترين موضوعات،‌ پيش‌بيني‌هايي‌ست Ú©Ù‡ جديدا صورت پذيرفته Ùˆ مخصوصا آن‌اي Ú©Ù‡ دکتر رحيمي‌تبار گفته است: تا ده روز ديگر، زلزله‌اي مي‌آيد Ùˆ … (نمي‌دانم الان چند روز از آن ده روز گذشته، ولي فکر کنم 4ØŒ 5 روزي بشود). پيش‌بيني‌ي ديگر –تا آن‌جا Ú©Ù‡ ديده‌ام- از آن ÙŠÚ© فرد چيني‌ايست Ú©Ù‡ ادعا مي‌کند با استفاده از ابرهاي زلزله (ØŸ) مي‌تواند زلزله را پيش‌بيني کند. البته آخرين چيزي Ú©Ù‡ خوانده‌ام اين است Ú©Ù‡ اين شخص به وضوح گفته است زلزله‌ي تهران را پيش‌بيني نخواهد کرد چون براي پيش‌بيني احتياج به داده دارد Ùˆ براي داشتن داده‌ها، نياز به پول دارد Ùˆ در ايران کسي نيست Ú©Ù‡ به او پول بدهد،‌ پس در نتيجه تنها کاري Ú©Ù‡ از دست‌اش برمي‌آيد، آرزوي موفقيت کردن است! خب، مورد خنده‌داري بود Ùˆ کلي باعث تفريح Ùˆ خنده شد. براي خواندن اطلاعات بيش‌تر Ùˆ در جريان خبرها بودن، مي‌توانيد به وبلاگ زمين‌لرزه در شهر تاريخي بم 2 مراجعه کنيد Ú©Ù‡ وبلاگي خاص زلزله است Ùˆ يا حرف‌هاي ÙŠÚ© الپر را بخوانيد Ú©Ù‡ وبلاگ ÙŠÚ© دوست قديمي Ùˆ تازه يافت شده است. در ضمن در وبلاگ FreeThough نيز بحث‌هاي جالبي درباره‌ي همين موضوع Ùˆ پيش‌بيني‌پذيري زلزله شده است Ú©Ù‡ توصيه مي‌شود. به هر حال …

چند نکته درباره‌ي دکتر کار دکتر رحيمي‌تبار قابل ذکرست. در مورد روش علمي‌ي آن در پست قبل چيزهايي نوشتم (که باعث شد رکورد هيت روزانه‌ام شکسته شود که از لحاظي خوب و از لحاظي بدست: خوب است چون انسان‌ها کم و بيش شهرت طلب‌اند (و من نيز به طور خاص!) و بدست چون مي‌دانم اکثر بازديدکننده‌ها، خواننده‌ي دايم اين‌جا نيستند. اين‌جايي که جهت‌گيري‌ي کلي‌اش تمايلي به خبررساني ندارد و مورد زلزله هم از آن‌جا سر و کله‌اش پيدا شد که با علم عزيزم نادرست برخورد شده بود) و در اين پست نيز چيزهايي خواهي ديد. به طور خاص، نامه‌ي دوست عزيز و قديمي‌ام، ياشار، را پس از خواندن آن مقاله‌ي کذايي ببينيد (گمان‌ام قبلا درباره‌اش چيزهايي به‌ات گفته باشم):

رفقا،
من به آن مقاله‌اي Ú©Ù‡ به آن ارجاع داده بوديد نگاه کردم Ùˆ به نظرم اصلا شباهتي به ÙŠÚ© مقاله‌ي علمي‌ي واقعي نداشت. بيش‌تر شبيه آت آشغال(crap) بود. منظورم اين است Ú©Ù‡ من هيچ ارتباط معيني بين همه‌ي آن اطلاعاتي Ú©Ù‡ در مقاله آمده بودم، نيافتم. Ùˆ براي نتيجه‌گيري‌اش هم استدلال چندان خاصي نشده بود. نويسنده‌ها مشخصا نمي‌دانند Ú©Ù‡ نمودار يا چيزهايي شبيه به آن اختراع شده است. به جاي‌اش، Ø´Ú©Ù„ قشنگي از سنگ گرانيتي آورده بودند Ú©Ù‡ “از زمين بيرون زده است”. علاوه بر اين‌ها،‌ نويسنده‌ها در 29 فوريه 2004 [روز انتشار مقاله] زلزله‌هاي 26،‌ 27 Ùˆ 28 فوريه 2004 را پيش‌بيني کرده بودند! خلاصه من هيچ دلايل علمي‌ي محکمي نمي‌بينم – حداقل در اين مقاله. گرچه آن‌ها هم‌چنان مي‌توانند درست بگويند (اميدوارم Ú©Ù‡ نگويند)ØŒ Ùˆ اين مقاله ممکن است ÙŠÚ© مقاله‌ي عجله‌اي بوده باشد براي حفظ Ùˆ ثبت اختراع‌شان (همان‌طور Ú©Ù‡ آقاي همداني ادعا کرده است).
به زودي خواهيم فهميد.
ياشار

پس از اين‌که ياشار نوشته‌ي چند روز پيش‌ام را خواند، اين را نيز براي‌ام نوشت:

خوب مي‌گي سولوژن
يعني منظور من از crap به طور دقيق همين چيزهايي بود که گفتي.
مقاله هيچ توضيح يا دليلي براي ارتباط بين داده‌هاي مشاهده شده‌اش نمياره. حتي به قول تو واحد ندارن اون s.d.ها. يا نمودار از اين تابش نداده که ما هم ببينيم. يک تئوري‌ي درست هم نداده. و به قول تو، يک مشاهده هم بيش‌تر نيست. حتي در اون مشاهده هم به نظر نمياد ربط زماني‌ي غيرقابل انکاري بين اين تغييرات در تابش IR با زلزله وجود داشته باشه. در اين‌جا چند تا چيز رو بگم بد نيست:
اول اين‌که آرشيو Los Alamos يک آرشيو بازه [اين سوالي بود که من در نوشته‌ام پرسيده بودم]. هر کسي مي‌تونه مقاله‌ش رو اون‌تو چاپ کنه. داور و اديتور و اين چيزا نداره. کسي مقالات رو لازم نيست بپذيره. براي همين علاوه بر مقالات علمي، مقدار زيادي مقالات شبه‌علمي (crap) هم توش يافت مي‌شه.
دوما خواهشمند است اين مقاله رو به عنوان يک معيار کار فيزيک‌دان‌هاي تجربي نگيرين. هاهاها .. من نمي‌دونم در آشوب مردم چي کار مي‌کنن. اگه اون چيزايي که مي‌گه واقعا استاندارن و به نظرت مياد که از کار شما خيلي لوس‌ترن، نمي‌دونم شايد دليلي دارن. شايدم نه. خوب چرا کنترلي‌ها بهشون نمي‌گن (به هر حال من در موقعيت دفاع از کسي نيستم).
آخر اين‌که ظاهرا بهانه‌ي اين گروه براي چاپ کردن اين خزعبلات اينه Ú©Ù‡ مي‌خواستن ÙŠÚ© چيز سريع چاپ کنن Ú©Ù‡ “ثبت” کنن داستان رو به قول خودشون. البته همه مي‌دونيم Ú©Ù‡ از او موقع بيش از سه ماه گذشته Ùˆ اينا مي‌تونستن مقاله‌شون رو اديت کنن يا اگه مي‌خواستم، اصلش رو حفظ کنن، ÙŠÚ©ÙŠ ديگه بدن Ú©Ù‡ اونو توضيح داده باشه. ولي ظاهرا اين چيزا خيلي مهم نيست.
به هر حال مقاله واقعا خنده‌داريه. و آبروي يک کسايي رو که در شريف مقاله‌هاي وزيني مي‌دن لکه‌دار کرده. هاهاها
ياشار

نوشته‌ي اول انگليسي بود Ú©Ù‡ ترجمه‌اش کردم (Ùˆ براي همين ممکن است زياد روان نباشد) Ùˆ دومي هم پنگليش بود Ú©Ù‡ شکسته‌نويسي در آن معمول‌تر از فارسي‌ي نوشتاري‌ي متداول‌مان است. به هر حال از ياشار تشکر مي‌کنم به خاطر اين‌که اجازه داد نامه‌هاي‌اش را اين‌جا بگذارم. همين‌جا اعلام مي‌کنم Ú©Ù‡ مسووليت اين نامه‌ها به عهده‌ي من است Ùˆ ممکن است بعضي چيزها را به اشتباه ترجمه کرده باشم Ùˆ … ! خلاصه‌اش اين‌که آن مقاله اندکي مشکل داشت Ùˆ به اندازه‌ي کافي هم درباره‌اش بحث شد. من آن نوشته را براي دکتر فرستادم Ùˆ به نظرم ايشان نيز آن را خوانده‌اند – گرچه پاسخي نداده‌اند. به هر حال، به نظرم طبيعي‌ست چون در اين چند روز سرشان شلوغ بوده. تا يادم نرفته بايد بگويم Ú©Ù‡ چيزي Ú©Ù‡ درباره‌ي فيزيک تجربي گفته بودم، بيش‌تر شوخي بود تا جدي. (: در ضمن، کشف شد Ú©Ù‡ سهيل –که در نوشته‌ي پيش گفته بودم از فيزيک تجربي بدش مي‌آيد- اصلا فيزيک تجربي کار مي‌کند! گرچه به نظر مي‌آيد نظرش در مورد فيزيک تجربي عوض شده باشد.

مساله‌ي ديگري Ú©Ù‡ مي‌خواهم مطرح کنم، بعد اخلاقي‌ي چنين کاري‌ست. تا جايي Ú©Ù‡ مي‌دانم، دکتر رحيمي‌تبار تاکنون در رسانه‌هاي همگاني درباره‌ي پيش‌بيني‌شان چيزي نگفته‌اند Ùˆ همه‌ي چيزهايي Ú©Ù‡ شنيده مي‌شود يا از طريق دانش‌جويان‌شان بوده است يا در ÙŠÚ©ÙŠ از جلسات دانش‌گاه صنعتي‌ي شريف بيان شده. چنين شيوه‌ي اطلاع‌رساني‌اي، ناگزير به شايعات بسيار گسترده Ùˆ تحريف‌شده‌اي منجر مي‌شود. ايشان (يا به شايعه از قول ايشان) ادعاي بسيار بزرگي مطرح کرده‌اند Ú©Ù‡ هزاران هزار نفر را نگران Ùˆ مشوش ساخته است (گمان‌ام زيان زلزله‌ي 6 ريشتري در تهران، حتي از زيان انقلاب اسلامي نيز بيش‌تر باشد به طوري Ú©Ù‡ به نظرم منطقي‌ست درست هم‌زمان با زلزله، خداوند رسما قيامت را اعلام کند!). تيم پيش‌بيني‌ي زلزله در عوض، هيچ شاهد محکمي براي ادعاي‌شان بيان نکرده‌اند Ùˆ تنها مقاله‌اي Ú©Ù‡ منتشر کرده‌اند،‌ چيز زيادي را مشخص نمي‌کند. از طرف ديگر،‌ آن تيم حتما داده‌ها Ùˆ تحليل‌هاي بيش‌تري هم دارد Ú©Ù‡ از ذکر آن‌ها خودداري کرده است. براي‌ام عجيب است آن‌هايي Ú©Ù‡ در ÙŠÚ© روز مقاله‌اي را آماده مي‌کنند، چطور نمي‌توانند ÙŠÚ© روز ديگر هم وقت صرف کنند Ùˆ مقاله‌اي ديگر منتشر کنند تا اطلاعات Ùˆ تحليل‌هاي بين ماه مارس Ùˆ ژوئن‌شان را بيان کند تا ببينيم آيا ادعاي‌شان قوي‌ست يا خير. طبيعي‌ست Ú©Ù‡ اين‌گونه patentشان کماکان حفظ Ùˆ حتي تقويت مي‌شود. اگر آن‌ها نگران انجام کاري ضعيف هستند، به نظرم پس از انتشار مقاله‌ي اول، نيازي به نگراني ندارند. حتي اگر بگوييم چنين موردي مهم است، نگران کردن چند ميليون انسان مهم‌ترست. شايد الان زود باشد براي قضاوت اخلاقي در مورد ديگران، ولي کار ايشان نگوييم غيراخلاقي، ولي کمي عجيب Ùˆ بي‌تدبيرانه است. به هر حال اميدوارم تيم زلزله از من نرنجد چون هر Ú†Ù‡ مي‌گويم به خاطر مسايل بسيار عمومي‌اي چون “روش علمي‌ي نادرست” Ùˆ “تشويش آدم‌ها”ست.

موضوع ديگري که مي‌خواهم به آن اشاره کنم، نوع پيش‌بيني‌هايي‌ست که مطرح شده. گويا تيم پيش‌بيني بر دو نوع پيش‌بيني‌ي کوتاه مدت و بلند مدت کار مي‌کرده است. مقاله‌اي که آن‌ها داده‌اند از نظر معنايي، جزو آن‌چيزهايي‌ست که پيش‌بيني‌ي بلند مدت حساب مي‌شود. اخطاري هم که آن‌ها داده‌اند، جزو بلند مدت‌هاست. اما از طرف ديگر، آن‌چه کساني مثل دکتر رضا منصوري به طور رسمي تاييد کرده‌اند، پيش‌بيني‌ي کوتاه مدت (مثلا 2 دقيقه قبل از زلزله) است. يعني تاييدي که شده است، هيچ ربطي به پيش‌بيني‌ها ندارد. حال نمي‌دانم در اين شلم شوربا، مخاطب بي‌چاره چه بايد بکند!
به هر حال،‌ عميقا ترجيح مي‌دهم آقاي دکتر کاملا اشتباه پيش‌بيني کرده باشند.

پ.ن: دوست عزيزم، محمدجواد لطف کرد و اين نامه را براي‌ام فرستاد. کاملا نمي‌توانم از تقلبي نبودن‌اش مطمئن باشم، اما به هر حال اميدوارانه است. کاش اين اعلام‌ها به طور رسمي‌تر و عمومي‌تري انجام مي‌گرفت تا بازار شايعات بدين نحو گسترش نيابد.

پس از چند ماه که خبری از او نداشت –و فکر می‌کرد به بخش اداری‌ای غیر از کتاب‌خانه رفته است- بالاخره خبری از او رسید: دخترک مدت‌هاست از این دنیا رفته.

جديدا موج جديدي از اخبار درباره‌ي زلزله شنيده مي‌شود حاکي از آن‌که ÙŠÚ©ÙŠ از استادهاي دانش‌گاه صنعتي‌ي شريف (احتمالا دانش‌کده فيزيک) به نام دکتر رضا رحيمي‌تبار، توانسته است روشي براي پيش‌بيني‌ي زلزله بيابد. شايعات زيادي شنيده مي‌شود از جمله آن‌که قرارست تا 10 روز آينده (تا حالا لابد شده است 8 روز!)،‌ زلزله‌اي به قدرت 5 تا 7 ريشتر در منطقه‌اي به فاصله‌ي 100 کيلومتري‌ي تهران بيايد. گويا ايشان در جلسه‌اي در دانش‌گاه صنعتي شريف بخشي از اين حرف‌ها را تاييد Ùˆ بخش‌هايي را تکذيب کردند Ùˆ به طور خاص تاکيد کرده‌اند Ú©Ù‡ “نم�‌توانند نسبت به چنين چيزي مطمئن باشند”. من نه در آن جلسه بوده‌ام Ùˆ نه از صحت شايعات Ùˆ آن‌چه واقعا گفته شده است، اطلاع دارم. تنها منبع من، مقاله‌ايست Ú©Ù‡ در آرشيو www.arXive.org قرار گرفته است. مشخصات مقاله اين‌گونه است:

M. Allameh-Zadeh, A. Ansari, A. Bahraminasab, K. Kaviani, A. Mahdavi Ardakani, H. Mehr-nahad, D. Mehr-shahi, M.D. Niry, M. Reza Rahimi Tabar, S. Tabatabai, N. Taghavinia, M. Vesaghi, and F. Zamani, “Mid-Infrared Radiation as a Short-Term Earthquake Precursor,” ?, 29 Feb. 2004.

پيش از ادامه لازم است چند نکته را تذکر دهم. اول آن‌که من متخصص زمين‌شناسي نيستم و اطلاعات‌ام در اين باره اغلب حاصل خواندن مطبوعات غيرتخصصي است. با اين حال، شم علمي هر کسي که در علم فعاليت داشته باشد، گاهي مي‌تواند به نقد بعضي از گزاره‌هاي علمي يا شيوه‌ي علم‌ورزي بپردازد. حال مي‌خواهم به همين صورت درباره‌ي اين مقاله اظهارنظر کنم.

مقاله اين‌گونه شروع مي‌شود که سنگ‌هاي معمول نارسانا هستند، اما گاهي در اثر فشار زياد نيمه‌رسانا مي‌شوند. خب، من دليلي براي چنين چيزي ندارم، ولي غيرقابل قبول هم نيست. اگر مقاله را خوانده‌ايد، مي‌دانيد که مقاله مي‌بايست در اين‌جا به مرجعي ارجاع مي‌داد که نداده است. بعد با ارجاع به مقاله‌اي، گفته شده است که در زلزله نيز جفت حفره‌هاي مثبتي از هم جدا مي‌شوند و به سطح سنگ مي‌روند و بعد، در آن‌جا با هم ترکيب مي‌شوند و تابش مادون قرمز خواهند داشت. اين مقاله از همين پديده استفاده مي‌کند و مثالي مي‌آورد براي نشان دادن اين‌که مي‌توان از چنين چيزي به عنوان شاهدي پيش از رخ‌داد زلزله استفاده کرد. پس مقاله، مشاهده‌اي تجربي‌ست و نه پيش‌نهاد دهنده‌ي تئوري‌اي. چنين کاري، البته اصلا به خطا نيست و راه علم تجربي همين است: تئوري‌اي داشته باشي، آزموني براي اثبات‌اش پيش‌نهاد کني، بيازمايي و بعد تئوري‌ات تقويت مي‌شود (مي‌دانيم که هيچ‌وقت تئوري‌اي طبيعي اثبات نمي‌شود). يا به برداشت پوپري‌ي ماجرا،‌ تئوري‌اي داشته باشي که محدوده‌ي کوچکي از فضاي ممکنات را بپوشاند (مثلا اين فرضيه‌اي درست ولي غيرقابل قبول از نظر مکتب علمي‌ست: اگر کار X را کردم،‌ يا A رخ مي‌دهد يا A رخ نمي‌دهد)، آزموني پيش‌نهاد بدهي که ممکن است تئوري‌ات را رد کند، حال اگر رد نکرد، تئوري‌ات تقويت شده است گرچه هيچ‌گاه باعث اثبات‌اش نشده است. به هر حال، آن‌ها چنين کاري را براي اين تئوري کرده‌اند،‌ اما چندين مشکل در اين مسير وجود داشته است.
اول آن‌که فقط ÙŠÚ© آزمايش بوده است Ùˆ نه بيش‌تر. ÙŠÚ© آزمايش چندان معنادار نيست. از طرف ديگر، مقايسه‌اي Ú©Ù‡ بين زمان گذشته‌ي دور از زلزله Ùˆ زمان نزديک به آن بوده است، مقايسه‌ي بين standard deviation توزيع تابش بوده است Ùˆ نه mean آن. به نظرم، چنين مقايسه‌اي (جدا از مشکلات ديگري Ú©Ù‡ به آن اشاره خواهم کرد) به تنهايي معنادار نيست. آزمون فرضيه‌اي Ú©Ù‡ مي‌گويد “در اثر زلزله، زوج حفره‌هاي مثبت به سمت سطح مي‌آيند Ùˆ در آن‌جا تابش مادون قرمز مي‌کنند”ØŒ مقايسه بين شدت تابش مادون قرمزست Ùˆ نه تغييرات پراکندگي‌ي آن در ÙŠÚ© محدوده‌ي خاص طيفي (با اين همه، ممکن است من اشتباه کنم Ùˆ براي مقايسه‌ي چنين چيزي،‌ همين آزمون درست باشد. مثلا اگر فرض کنيم Ú©Ù‡ آن تابش monotone باشد، آن‌گاه مقايسه‌ي standard deviation هم معنادار خواهد بود – گرچه باز هم کافي نيست). عيب ديگر کار، عدم بررسي‌ي معناداري‌ي آماري‌ست. Ú©Ù… شدن s.d. از مقدار 24 به 11 به ظاهر تغيير اساسي‌ايست، اما مي‌بايست تست معناداري‌ي آماري روي آن صورت بگيرد. عيب ديگر کار،‌ مشخص نبودن واحدهاست. s.d. 24 به Ú†Ù‡ معناست؟ واحد آن چيست؟ سوال ديگر اين است Ú©Ù‡ چرا در زمان بسيار نزديک به زلزله، s.d. ذکر شده بسيار Ú©Ù… شده است؟ آيا تئوري پشت اين آزمون، چنين چيزي را پيش‌بيني مي‌کند؟
دو نکته‌ي عجيب براي‌ام وجود داشت: يکي اين‌که نحوه‌ي citation تنها مرجع انتهاي مقاله بود که در آن اسم مقاله‌ي مرجوع شده نوشته نشده بود و تنها شماره صفحه‌ي آن در مجله‌اي چاپ شده بود. نمي‌دانم آيا اين استاندارد خاصي است يا خير – در حوزه‌ي کار ما که چنين پيش‌آمدهايي رخ نمي‌دهد. نکته‌ي ديگر، انتشار سريع مقاله بود که آخرين داده‌ي آن، تنها يک روز پيش از انتشار مقاله رخ داده بود. من نمي‌دانم www.arXive.org دقيقا چه نوع آرشيوي‌ست و آيا در مجله‌ي خاصي هم چاپ مي‌شود يا نه. اگر فيزيک‌اي (يا احيانا رياضي‌کاري) اين طرف‌ها پيدا مي‌شود، به من بگويد.
موضوع ديگري که مدت‌هاست براي‌ام جالب بوده است و اين مقاله نيز دوباره توجه‌ام را به آن جلب کرد، نوع مقالاتي‌ست که فيزيک‌دانان تجربي منتشر مي‌کنند. به نظرم شيوه‌ي علمي‌ي آن‌ها، ضعيف‌تر و نادقيق‌تر از آن‌چيزي‌ست که ما انجام مي‌دهيم – در حالي که فيزيک هميشه به عنوان مادر علوم شناخته مي‌شود. شيوه‌ي کار ما (به طور خاص، کنترلي‌ها منظورم هست و نه هوش مصنوعي‌کاران)،‌ دقيق‌تر و اثباتي‌ترست. در ضمن، مقالات‌مان نيز خواناترست! (به عنوان مثال، فيزيک‌داناني که در زمينه‌ي آشوب کار مي‌کنند،‌ هدف‌شان تنها هم‌زماني يا حذف آشوب در ليزرهاي‌شان است و روش‌هاي adhocي براي اين کار ابداع مي‌کنند، اما کنترلي‌ها خيلي تميزتر چنين کاري را انجام مي‌دهند.) با اين وجود بايد قبول کرد که کمي بدجنسي کرده‌ام و بخشي از هدف‌ام، کرم ريختن بوده است!! (گرچه بين دوستان‌ام، مثلا ياشار يا سهيل، هيچ‌کدام فيزيک‌دان تجربي نيستند. به طور مشخص سهيل که به نظرم حال‌اش به هم بخورد از فيزيک تجربي).
به هر حال، احتياط هيچ ايرادي ندارد و مهم‌تر از آن، اين‌که وضعيت تهران نزديک فاجعه‌ است نيز تقريبا بديهي‌ست!

(1) نترسيد، هيش‌طوري نمي‌شه!
من هنوز اين‌جاي‌ام،
و زلزله هم گويا رفته است.
نترسيد کوچولوهاي من!
اما،
گويا خداوند چندان از ما خوشنود نيست.

(2) خب … حالا خبرهاي بيش‌تري دارم: نگاهي به اين سايت بيندازيد. در اين سايت Ú©Ù‡ متعلق است به U.S. Geology Survey وزارت کشور آمريکا اطلاعات جالبي درباره‌ي اين زلزله آمده است: زلزله 6.2 ريشتري بوده است، 26 کيلومتري زير سطح زمين بوده است، فاصله‌اش با شهرهاي نزديک بدين صورت بوده: 70 کيلومتري شمال تهران، 140 کيلومتري شرق قزوين، Ùˆ 140 کيلومتري جنوب غربي ساري.
هم‌چنين در اين نقشه مي‌توان پراکندگي‌ي زلزله‌هاي اين منطقه در چند سال اخير را مشاهده کرد. در ضمن، از اين‌جا هم مي‌توانيد ليست و مشخصات آخرين زلزله‌هاي جهان را بيابيد.

(3) به گمان‌ام قبلا لينک‌اش را داده بودم،‌ اما به دليل خطر هميشگي‌ي زلزله، ارجاع چندباره به آن ضرري ندارد: راه‌نماي عملي زنده‌ ماندن در زلزله نوشته‌ي کتاب‌دار (نکته‌ي جالب اين است که هيت‌هاي وبلاگ کتاب‌دار، بستگي‌ي مستقيمي به وقوع زلزله در کشور دارد!! مثلا در همين يکي دو روز اخير پس از زلزله، تعداد هيت‌ها حدود دو برابر شده است و هم‌چنين پيک قابل توجهي در زمان زلزله بم وجود دارد:‌ هيت هفتگي 8 برابر مقدار متوسط است).

(4) اختلافاتي هست در مورد اين‌که اين زلزله آخر سر چه اندازه‌اي بوده است. آخر سر 5.5 درست است يا 6.2 يا 6.3؟ خيلي جالب و خنده‌دار بود که در بعضي از سايت‌ها شنيدم ج.ا. عدد را کوچک کرده است تا به اهداف شوم خود نايل شود. جدا از اين موضوع، دليل اختلاف خيلي ساده است:‌ واحدها فرق مي‌کردند. در واقع، آن‌چه اندازه‌گيري شده است کميت‌هاي مختلفي بود. مثلا معياري که USGS داده بود، بر اساس تعريفي به نام moment زمين‌لرزه داده مي‌شود که معياري‌ست براي اندازه‌گيري زمين‌لرزه‌هاي دور (کم‌ترين فاصله ايستگاه لرزه‌نگار آن‌ها تا بلده، بيش از 999 کيلومتر بوده است). در اين‌جا هم بر اساس معيار امواج سطحي 6.3 اعلام شده و راديو و تلويزيون هم عدد 5.5 را اعلام کردند که احتمالا به معيار محلي (ريشتر) بوده است (گرچه مطمئن نيستم).

حساسيت اجتناب‌ناپذير انساني!

یارو spammerه می‌خواست از حساسيت علمي‌ي من استفاده کند و نامه‌اي فرستاده بود با تيتر eigenfunction – لابد انتظار داشت واليوم‌هاي‌ش را بخرم!