ضدخاطرات

دی‌شب دیر خوابیدم. ظهر بیدار شدم. چشم که باز کردم اولین خبری که خواندم این بود: روحانی رییس جمهور منتخب شد. خوش‌حال‌ام!

روحانی را آن‌قدر خوب نمی‌شناسم که بخواهم درباره‌اش نظری قطعی بدهم، اما به نظر می‌آید باور عمومی این است که به هر حال روحانی یک اصطلاح‌طلب با عقاید لیبرالی نیست. روحانی به کمپ محافظه‌کاران نزدیک‌تر بود، اما با این حال بین همه‌ی نامزدهای موجود به عقاید خیلی از ما نزدیک‌تر است.‍ نکته‌ی مهم اما این‌که سیاست‌مدار خوب می‌تواند تغییر کند و به خواست گروه حمایت‌کننده‌اش (حالا چه از واسطه‌ی حزب باشد و چه مستقیم از مردم و یا فلان تشکیلات نهان) نزدیک شود و آن را پیش ببرد. همان‌طور که موسوی نیز چنین بود. عقاید میرحسین موسوی در ابتدای فرآیند انتخابات خیلی با عقاید نزدیک روز انتخابات یا پس از آن فرق داشت. گفتمان اولیه‌ی او، گفتمان دهه‌ی شصت‌ای بود. گفتمان نهایی، گفتمان اصطلاح‌طلبانه بود.

انتخابات تنها یکی از بازه‌های زمانی است که می‌توان بر سیاست کشور تاثیر گذاشت. اشتباه است اگر تنها از همین فرصت استفاده کنیم و تا چهار سال بعد خاموش باشیم. آن‌هایی که ایران را این‌گونه که هست نمی‌خواهند و ایرانی آزادتر، ثروت‌مندتر و دوست‌داشتنی‌تر می‌خواهند باید از هر لحظه‌ی ممکن استفاده کنند. شادی‌کردن‌های‌مان که تمام شد برویم فکر کنیم ببینیم در این چهار سال چه‌ها می‌توانیم بکنیم.

می‌دانم که سجل‌های‌تان در دست، شال و کلاه‌کرده، کفش‌ها به پا، مضطرب به ساعت‌های‌تان می‌نگرید و عرق از پیشانی پاک می‌کنید و تشنه‌اید بدانید نظر انتخاباتی‌ی حضرت پاپ سولوژنیوس اول چیست.

عزیزان!
بدانید که پاپ‌تان در بحر انتخابات اندر شد و به جست‌وجوی غار معرفت به اعماق زد. ولکن توفان سیاست و گردآب احساساتْ دریای اندیشه را سخت متلاطم کرده بود و آب‌اش را تیره و کدر. حاصل سفر این غواص اندیشه‌ها، جوینده‌ی نورها در همه‌ی طیف‌های مرئی و نامرئی، نماینده پروردگار بر زمین و خود پروردگار در آسمان نه گوهری است از غار معرفت و نه دُری است از راه مغفرت که سخن‌گفتن از معرفت در این آب کدر رسم صداقت نباشد و امید مغفرت‌دادن به بندگانْ رسم پیامبران قرن آگاهی.

آن‌چه پاپ‌تان گفت تا به شما بگویم این است: «از نظرم رای‌دادن به‌تر از رای‌ندادن است. من اگر می‌توانستم رای می‌دادم. خودتان عاقل‌اید و می‌فهمید چه می‌کنید. باریکلا!»

چه ساده! چه موجز! چه فروتنانه!
در ضمن آن بزرگ‌وار، پاپ سولوژنیوس اول فرمودند که آیه انتخابات را که هشت سال پیش نزول کرده بود دوباره برای‌تان بازگو کنم:

«مبادا آنان‌ای از شما که رای داده‌اند دیگران‌ای را که رای نداده‌اند شماتت کنند؛ و تحریمیان از مزدور و خیانت‌کار خواندن رای‌دهندگان برحذر باشند. بدانید در هر چیز حکمت‌ای است که شما از آن بی‌خبرید. به خداوند توکل کنید که او داناتر است.»

سنت تازه: آقا جان، خانم جان! من خارج‌نشین‌ام. دل‌ام می‌خواهد رای بدهم، اما در کشورمان یا در شهرمان صندوق رای نیست. گشادی‌ام می‌آید یا شاید هم نمی‌توانم خودم رای بدهم. به هر حال مشکل دارم، می‌فهمی؟!
تو اما داخل‌نشین‌ای! یا شاید هم خارج‌نشین نزدیک صندوق. ولی تحریمی هستی. یا شاید تحریمی نیستی، اما رای هم نمی‌خواهی بدهی. مثلا بعضی‌ها ضد پفک نیستند، اما پفک هم دوست ندارند بخورند. تو از همان‌هایی. استفراغ نمی‌کنی اما، می‌کنی؟ حالا من می‌گویم تو بیا برو به جای من رای بده. چرا که نه؟(*) تازه صفحه‌ی فیس‌بوک هم برای چنین کاری می‌سازم. خیلی هم احساس هوش‌مندی و نبوغ شهروندی می‌کنم از این ایده.

سنت قدیم: آقا جان، خانم جان! من ساندیس دارم، تو نداری! من دل‌ام می‌خواهد خیلی رای بدهم، اما فقط یک شناسنامه دارم. من سیرم، تو گشنه‌ی در و دهات هستی. سوار اتوبوس‌ات می‌کنم، چلوکباب به‌ات می‌دهم، ساندیس هم می‌دهم بخوری، تو برو به نامزد من رای بده.

سنت قدیم‌تر: آقا جان، خانم جان! من زنده‌ام، تو مرده! من دل‌ام می‌خواهد خیلی رای بدهم، اما فقط یک شناسنامه دارم. مرجع تقلید من گفته فلان نامزد اصلح است. رای‌دادن به او مستحب، نه اصلا واجب، است.‌ همان‌طور Ú©Ù‡ نمازخواندن پشت مرده در روز قیامت برای شخص مرده حساب می‌شود، رای به فلانی هم درهای بهشت را بر او باز می‌کند – حتی اگر ماه‌ها یا سال‌ها از مرگ‌ات گذشته باشد. سجل‌ات را برمی‌دارم Ùˆ کرور کرور رای می‌دهم. هم برای من خوب است، هم برای تو انشالله!

(*): این سنت تازه(!) هنوز مشخص نکرده که طرف مقابل چه چیزی در این داد و ستد گیرش می‌آید. به‌ترین چیزی که تا به حال دیده‌ام این است که طرف «لباس سبز» می‌پوشد. سبز البته رنگ قشنگی است (و سمبل مقاومت است برای خیلی‌ها) ولی چرا بقیه باید از سبزپوشیدن طرف آن‌قدر حال کنند که حاضر باشند از مخالفت‌شان با نفس رای‌دادن کوتاه بیایند، شال و کلاه کنند و تو بگو تا دم کوچه بروند. اول می‌خواستم بگویم اگر طرف بیکینی سبز بپوشد و عکس‌اش را بفرستد یک چیزی. بعد دیدم این هم ارزش‌اش را ندارد. هر کس‌ای که به اینترنت دست‌رسی دارد و اینترنت‌اش فیلتر نیست در فاصله‌ی زمانی کم‌تر از یک دقیقه می‌تواند عکس یک سوپرمدل با بیکینی سبزرنگ پیدا کند. (جدا از این‌که چنین کاری استفاده ابزاری از زن است؛ ولی آن مساله‌ی دیگری‌ست.)یک فرد مخالف رای‌دادن آدم بی‌شعوری نیست. خودش فکر کرده و به این نتیجه رسیده که نمی‌خواهد رای بدهد. حالا بیاید به جای ما رای بدهد؟ به قول خارجی‌ها کمی dignity طرف مقابل را در نظر بگیرید جان عمه‌تان!

توضیح اضافی: این نوشته را ابتدا در فیس‌بوک گذاشتم. بعضی‌ها خوش‌شان آمد، ولی چند نفری از دوستان‌ام هم به‌شان برخورد انگار. در ضمن بعضی‌ها گویا برداشت کردند که موضع من در یک سوی دوقطبی رای‌دادن/ندادن قرار دارد و رای‌ندادن را توصیه می‌کنم. خیر! شاید به زودی پیش از انتخابات درباره‌اش بنویسم (اگر وقت شود!)، اما خلاصه این‌که تصمیم هر دوی رای‌دهندگان/رای‌ندهندگان برای‌ام کم و بیش قابل درک است. و اگر می‌توانستم خودم رای بدهم، رای می‌دادم.

 دکتر عارف از نامزدی‌ی ریاست جمهوری انصراف می‌دهد. در نامه‌ی انصراف‌اش از کلمات‌ای چون «در مقام رهبری اصلاحات»، «مصلحت»، «تمکین»، «حق و تکلیف» و «خلق حماسه سیاسی» استفاده می‌کند. با عرض احترام به دکتر عارف و آقای خاتمی، نمی‌توانم یاد سلسله‌مراتب قبیله‌ای و سیاست‌های ریش سفیدی نیافتم. این بخش سیاسی‌ی نوشته‌ام!

بخش تخیلی‌اش این‌که آرزو می‌کنم روزگاری ایران دارای احزاب سیاسی واقعی شود. در حال حاضر دست‌کم دو مشکل وجود دارد. مشکل اول که تا به حال چند بار به‌مان ضربه زده است این است که افرادی با برنامه‌های کم و بیش مشابه (و دارای طیف طرف‌داران کم و بیش یک‌سان) هم‌زمان نامزد شده‌اند و رای‌هایی را که می‌توانست به یک تفکر واریز شود بین هم تقسیم کرده‌اند.

مشکل دوم -که تا جایی که دیده‌ام کم‌تر درباره‌اش بحث می‌شود- این است که نامزدها حرف‌های قشنگ زیاد می‌زنند (البته نه همه‌شان!) اما هیچ ضمانت‌ای وجود ندارد که پس از انتخاب‌شدن همان حرف‌ها را پیاده کنند. به عنوان مثال الان کاملا متصور است که همه‌ی نامزدها، گفتمان اصطلاح‌طلبی/لیبرالی داشته باشند ولی بعدتر رفتاری محافظه‌کاران نشان دهند (یا برعکس). ممکن است بعدترها خیلی‌ها به‌شان انتقاد کنند که آن همه حرف‌های قشنگ چه شد، اما آن افراد قدرت قانونی‌ی مستقیم‌ای بر رییس جمهور ندارند (مگر از طریق همان سیاست‌های قبیله‌ای). از طرف دیگر اگر شرایطی باشد که من به حزب و نامزدش رای بدهم آن وقت می‌توانم کم و بیش مطمئن باشم که رفتار رییس جمهور تا حد خوبی پایدار خواهد بود.

البته همان‌طور که گفتم این دو پاراگراف آخر بخش تخیلی‌ی این نوشته بود ازیرا فعلا مشکلات پایه‌ای‌تری بر مملکت چنگ انداخته است.

یکی از ویژگی‌های ایام انتخابات کثرت پیش‌بینی‌ها و تحلیل‌های سیاسی ناهم‌سو است: فلانی نامزد می‌شود/نمی‌شود، بهمانی تایید می‌شود/نمی‌شود، فلان شخص از بهمانی حمایت می‌کند/نمی‌کند، تبلیغات داغ است/نیست، حضور مردم چشم‌گیر خواهد بود/نخواهد بود و در نهایت آیا این بابا رییس جمهور می‌شود یا نه. این پیش‌بینی‌ها هم از جانب مردم عادی (یعنی من و شما) انجام می‌شود و هم از جانب کسان‌ای که یا فعال-نیم‌چه‌فعال سیاسی‌اند و به کلی منبع آگاه و موثق دست‌رسی دارند. این پیش‌بینی‌ها خیلی وقت‌ها آن‌قدر با قطعیت و یقین انجام می‌شود که آدم تصور می‌کند که اگر به حرف‌شان گوش ندهد خطای بزرگ‌ای کرده است.

[توضیح: این متن پیش از اعلام نامزدی‌ها نوشته شده بود. دنبال زمان‌ای بودم Ú©Ù‡ کامل‌ترش بکنم – مخصوصا قسمت انتهایی‌اش را – اما وقت‌ای پیش نیامد. حرف اصلی‌ام البته ربطی به این ندارد Ú©Ù‡ مثلا خاتمی نیامد یا هاشمی خواست بیاید Ùˆ نشد Ú©Ù‡ بیاید یا چیزهایی از این دست.]

واقعیت این است که این حجم عظیم پیش‌بینی‌ها در اکثر مواقع غلطند و همین موضوع است که مشکل‌ساز می‌شود: کس‌ای نمی‌آید یقه‌ی متخصصان امور سیاسی -چه خرد و چه درشت- را بگیرد و بگوید «آقا جان، خانم جان بدجوری چرت گفتی!» و آن شخص را مسوول بداند و ادعای غرامت کند. فوق‌اش کمی آدم‌ها کل‌کل می‌کنند و چند روز یا چند ماه بعد همه همه چیز را فراموش می‌کنند. و سر موضوع داغ بعدی (انتخابات باشد یا چیزی دیگر) دوباره همان افراد دهان باز می‌کنند و نظر می‌دهند.

اگر طرف خود را متخصص امری می‌داند آن‌گاه انتظار می‌رود ۱) پیش‌بینی‌اش دقت‌ای بالاتر از متوسط آدم‌ها داشته باشد و ۲) مسوولیت پیش‌بینی‌های‌اش را بپذیرد.

در مورد ایران نمی‌دانم،‌ اما پدیده‌ی شناخته‌شده‌ایست Ú©Ù‡ خیلی وقت‌ها پیش‌بینی‌ی به ظاهر متخصصان (pundits) دقت‌ای کم‌تر از نتیجه‌ی نظرسنجی از آدم‌های معمول داشته است (مثلا به [Û±] Ùˆ [Û²] مراجعه کنید). با این‌که درباره‌ی ایران داده جمع نکرده‌ام اما حس کلی‌ام این است Ú©Ù‡ چنین چیزی درست است: متخصصان سیاسی‌مان خطای پیش‌بینی‌شان بسیار زیاد است. اهمیت مسوولیت‌پذیری هم Ú©Ù‡ روشن است: تخصص در هر موضوع‌ای اعتباری به شخص می‌دهد Ú©Ù‡ به خاطرش دیگران به او رجوع می‌کنند Ùˆ از خردش بهره‌مند شوند. خیلی وقت‌ها آن اعتبار می‌تواند منبع درآمد آن شخص باشد – Ú†Ù‡ به طور مستقیم Ùˆ Ú†Ù‡ غیرمستقیم. مثلا وقتی من پول‌ام را در حساب سرمایه‌گذاری‌ی بانک‌ای می‌گذارم انتظارم این است Ú©Ù‡ متخصصان آن‌جا بدانند Ú©Ù‡ در Ú†Ù‡ جاهایی سرمایه‌گذاری بکنند Ú©Ù‡ هم سودْ تا حد قابل توجه‌ای زیاد باشد Ùˆ هم ریسکْ پایین باشند. در قبال این تخصص‌شان، من درصدی از سود پول‌ام را به بانک Ùˆ متخصصان‌اش می‌دهم.

وضع درباره‌ی امور سیاسی هم خیلی متفاوت نیست. می‌دانیم که وضعیت سیاسی کشور از راه‌های مختلف بر زندگی افراد تاثیر می‌گذارد. اگر فرض کنیم که من نوعی به عنوان یک شهروند عادی بتوانم تاثیری بر سیاست کشورم بگذارم (که بنا به تعریف شهروندی می‌توانم، گرچه میزان تاثیرم در یک سیستم دیکتاتوری بسیار کم‌تر از مثلا یک سیستم دموکراتیک است) و باز اگر فرض کنیم که من به عنوان شهروند عادی می‌خواهم تاثیری بر سیاست کشورم بگذارم (چون با تاثیر مناسب کیفیت زندگی من به‌تر می‌شود؛ و اگر عاقل باشم باید چنین کنم)، آن وقت عقلانی است که بخواهم با کم‌ترین هزینه ممکن به‌ترین تصمیم ممکن را بگیرم.

منظورم از «کم‌ترین هزینه ممکن» این است که لازم نباشد من به شخصه همه‌ی داده‌ها را تحلیل کنم، در همه‌ی جلسات عمومی و خصوصی شرکت کنم (که بنا به تعریف «خصوصی» نمی‌توانم) و همه روابط آشکار و پشت‌پرده را بررسی کنم. عوض‌اش کاری که می‌کنم این است که فردی را می‌یابم که متخصص امور سیاسی است و از او انتظار دارم که همه‌ی این‌کارها را بکند و نتیجه‌ی تحلیل‌های‌اش را به من بدهد. آن وقت من می‌توانم با توجه به سیستم ارزش‌گذاری‌ام بر امور مختلف (نوع اقتصادی که می‌پسندم، میزان آزادی‌های اجتماعی که دوست دارم، سیالیت اجتماع و غیره) تصمیم مناسب بگیرم.

این بسیار مشابه با همان نوع ارتباطی است که من با متخصصان امور دیگر دارم: وقتی می‌خواهم اتوموبیل‌ای داشته باشم، خودم ماشین را طراحی نمی‌کنم بلکه به کمپانی‌ای رجوع می‌کنم که تخصص‌اش این است و سواد مهندسی مکانیک، طراحی و غیره‌اش بیش از من است. وقتی می‌خواهم سرمایه‌گذاری کنم، به بانک یا فردی مشابه رجوع می‌کنم. هرگاه بخواهم خانه بسازم، خودم دست به کار نمی‌شود، بلکه از معمار و مهندس ساختمان و کارگر حرفه‌ای بهره می‌جویم. همان‌طور که انتظار می‌رود این متخصصان کارشان را به‌تر از یک فرد عادی انجام دهند، چرا نباید انتظار داشت که متخصصان امور سیاسی هم چنان دقت‌ای به خرج دهند؟ و اگر نمی‌توانند چنان دقت‌ای به خرج دهند،‌ چرا باید به حرف‌شان گوش کرد و اعتباری بیش از فردی عادی به ایشان داد؟

واقف‌ام که پیش‌بینی‌ی پدیده‌های اجتماعی در بعضی مواقع ممکن است دشوار باشد. اما نه چنین دشواری‌ای بار مسوولیت را از متخصصان امور بر می‌دارد و نه انتظار دقت صد-در-صد در پیش‌بینی‌هاست. انتظار این است که متخصص امور با دقت‌ای قابل توجه بیش از مردم عادی پیش‌بینی کند. چنین چیزی رخ می‌دهد؟

چه راه حل‌ای پیش‌نهاد می‌کنم؟
اگر در جامعه‌ای زندگی می‌کردیم که اعتبار افراد برای‌شان مهم بود و هم‌چنین بازده پایین و خطای بیش از حد باعث از بین رفتن اعتماد عمومی می‌شد، آن‌گاه می‌توانستیم امید داشته باشیم که متخصصان غیرمتخصص به تدریج الک شوند. در عرصه‌ی امور سیاسی در ایران وضع به گونه‌ای دیگر است و متخصصان سیاسی‌مان هر وقت می‌میرند دوباره ققنوس‌وار از خاکستر برمی‌خیزند. در نتیجه این راه حل دست‌کم اکنون جواب نمی‌دهد. اما راه حل دیگری نیز هست: از پیش‌بین‌ها بخواهیم شرط‌بندی کنند. مثلا اگر کس‌ای می‌گوید «حتما رهبری هاشمی را تایید صلاحیت می‌کند» [خواندن نوشته‌های قدیمی بامزه است،‌ نه؟!] از او بخواهیم که حاضر باشد در صورت نادرست‌بودن پیش‌بینی‌اش هزینه‌ای پرداخت کند.

این‌که دقیقا به چه روش‌هایی می‌توان چنین کاری کرد مساله‌ی جالبی است. یک راه حل این است که «بازارهای پیش‌بینی» (prediction market) به راه بیاندازیم که به پیش‌بینی‌ها (فلانی رای می‌آورد، فلانی رای نمی‌آورد) چون سهام نگاه کنم و از متخصصان بخواهیم که پیش‌بینی‌ها را خرید و فروش کنند. مثلا اگر کس‌ای می‌گوید جلیلی نود درصد رییس جمهور می‌شود باید حاضر باشد متناسب با این باورش هزینه بپردازد. و ایده‌ی این بازارهای پیش‌بینی این است که در نهایت هزینه هر پیش‌بینی (سهم) در بازار تخمین خوب‌ای از نظر واقعی (و نه غلوشده‌ی) متخصصان امور از احتمال رخ‌داد آن پیش‌بینی خواهد بود.

مساله‌ی بازارهای پیش‌بینی تا جایی که خبر دارم مساله‌ی تازه‌ای‌ست در علوم کامپیوتر (وضعیت‌اش را در اقتصاد نمی‌دانم). اگر کنج‌کاوید تا بیش‌تر بدانید به این کارگاه آموزشی نگاه کنید که همین سال پیش برگزار شد. اسلایدهای‌اش هم این‌جاست. در ضمن حدس می‌زنم بعضی از خوانندگان این‌جا در این زمینه متخصص باشند (من نیستم!). کامنت‌دانی منتظر ره‌نمودهای‌تان است.

پارسال که انتخابات شد و تیشه زدند به ریشه‌ی کشور، اکثر مردم مانده بودند حالا چه کنند و فردا چه شود. حرف‌ها زیاد بود، حدیث‌ها مفصل‌تر و واکنش‌های عصبی و شتاب‌زده همه‌گیر. خیلی‌ها از خود می‌پرسیدند چه کنند و چه نکنند. آن‌هایی که در ایران بودند که گزینه‌های‌شان مشخص بود و تصمیم‌شان هم سخت: یا می‌نشستند در خانه و وی.او.ای نگاه می‌کردند یا این‌که به جمعیت در خیابان‌ها می‌پیوستند و خطر را به جان می‌خریدند. اما ایرانی‌هایی که در کشورهای دیگر بودند با بحران‌ای درگیر بودند بس گران: چگونه می‌توانند کاری بکنند و تاثیری بگذارند در حالی که دست‌شان از خیابان‌های تهران کوتاه است؟

بعضی‌ها برگشتند -شده حتی برای چند هفته- و به خیابان‌ها ریختند. این‌ها البته کم بودند: به اندازه‌ی انگشتان من و تو و خوانندگان این وبلاگ. چندی هم جاری شدند به خیابان‌های شهر محل سکونت‌شان و شمع به دست در غروب‌های گرفته‌ی غربت پیاده‌روها را اشغال کردند و برای خارجی‌های ماشین‌سوار دست تکان دادند و «V» نشان دادند و سردلبخندی زدند و خارجی‌ها هم برای‌شان بوق زدند و به سلامتی معترضان آب‌جوی‌شان را سرکشیدند. اما بیش‌تری‌ها -یعنی دست‌کم نود و پنج درصد که نه نود و نه درصد- نشستند پشت کامپیوترهای‌شان و جنبش را از همان پشت به پیش بردند رستم‌تاز!

ای‌میل بود و توییتر و فیس‌بوک. صندوق‌های ای‌میل پر شدند از نامه‌های ریختدُ فلان کردندُ زدندُ بهمان شد؛ بعد صدای کهریزک در آمد و بعدترها صدای زندگی‌ی خصوصی این آقا و آن آقا و غیره و ذلک. و توییتر بود و ری‌توییت‌های مداوم از اشخاص‌ای که معلوم نبود که هستند و که نیستند و بعد به تدریج آدم‌ها کم شدند، گم شدند؛ نیست شدند، نیست؛ نی.

و در نهایتْ سرآمد فیس‌بوک بود که مامن خارج‌نشینان بود گویا، رسانه‌شان بود، فریادشان. عکس‌ها و فیلم‌ها و خبرها، یک به یک رشد می‌کردند و می‌زاییدند و هر کس چند باره هر خبر را منتشر می‌کرد و دوستان‌اش نیز همان را بازنشر می‌دادند و صفحه‌ی فیس‌بوک‌ات پر می‌شد از هجمه‌ی اخباری که دانستن‌اش غصه می‌افزود و ترک‌اش چون به جای نیاوردن فریضه‌ی واجب بود، و هر چه بود می‌دیدی‌شان و می‌خواندی‌شان و در آخر تویِ دست‌ات به جایی نرسیده می‌ماندی، نالان‌تر از پیش در پس صفحه‌ی مانیتورت. و اینک تو باید پا می‌شدی و می‌رفتی در جلسه‌ای می‌نشستی که در آن خارجی‌ها از فلان مساله‌ی «مهم» حرف می‌زدند و در همان حال که سرمای «AC»ی اتاق تو را به خود می‌پیچاند به هرم گرمای تابستان کشورت می‌اندیشیدی و مردمان‌ای که می‌سوختند، می‌تاختند، و بر زمین می‌ریختند. و ساعت‌ای بعد، دوباره فیس‌بوک بود و تویی که شمشیرِ آخته‌ برکشیده به آسیاب‌ها می‌تاختی.

خنده‌دار این‌که چون هر وقت دیگری که آدمیان دور هم جمع می‌شوند، آداب و رسوم‌ای نیز در میان‌شان زاده می‌شود که اگر از بیرون نگاه کنی از ماهیت‌شان سخت شگفت خواهی شد. به یاد دارم آن روزهایی را که اگر کس‌ای در فیس‌بوک روزانه دست‌کم چند ویدئو و خبر به اشتراک نمی‌گذاشت از سوی دیگران به خیانت‌کاری و مزدوری متهم می‌شد. و از سوی دیگر آن‌هایی را که همگی نقاب بر سر زدند و نام و فامیل‌شان شد «ندای ایرانی» و «سهراب شهید» ثانی و ثالث؛ و تو مانده بودی که چگونه دوستان سابق‌ات را از میان این همه آدم ماسک‌زده بیابی.

حال می‌خواهم دو کلام نقد کنم آن‌چه را که بر ما گذشت: آخرین باری که به ایران رفتم، نه فیس‌بوک‌ای بود، نه توییتری. همه‌ی آن شمشیر به‌دستان فیس‌بوک‌ای -چه آن‌ها که با ترس و لرز دشنه‌ای برداشته بودند و چه آن‌ها که ترمینیتور-وار با تیربارِ خبر و خمپاره‌ی عکس‌های دل‌خراش به جان ضحاک افتاده بودند- همه‌شان دود شده، بر هوا رفته بودند. هیچ، هیچ، هیچ خبری ازشان نبود! چرا، ای‌میل بود، بعضی از وبلاگ‌ها هم بود، اما قهرمانان فیس‌بوکی؟، نی، نبود!

 

میل‌باکس‌ها و اکانت فیس‌بوک و توییتر من پر شده است از اطلاع‌رسانی راجع به انتخابات و حواشی‌ی داغ بعد از آن. مطمئن‌ام اکانت‌های شما نیز وضع متفاوت‌ای ندارد. جو ملتهب فضای آن‌لاین ایرانیان به خوبی حس می‌شود. جو‌ی که سعی می‌کند واکنش‌ای درخور به دغل‌بازی‌ی اخیر حکومت نشان دهد و امیدوار است در وضعیت فعلی تغییری -ولو حداقل‌ای- رخ دهد.

اما متاسفانه گزارش‌ها و حرف‌های رسیده نگویم ضد و نقیض اما دست‌کم آشفته و بی‌حساب است. نمی‌دانم کجا را بخوانم تا بدانم واقعا در ایران چه می‌گذرد. مثلا آیا فلان راه‌پیمایی تایید شده است یا خیر. یا آیا فلانی دست‌گیر شده یا همه‌اش شایعه است.

و حتی مهم‌تر این‌که معلوم نیست هر کس‌ای چه باید بکند تا این جریان تغییرخواهِ نیک‌نفس از شلپ شولوپی در حوض‌ای گل‌آلود به رود زلال و شفاف‌ای در کل جامعه تبدیل شود.

 

از دید من این مشکل دست‌کم دو بعد دارد:

۱) حرکت‌های فعلی رهبری‌نشده است. حرکت‌های مردم -تا جایی که من برداشت کرده‌ام- تاکنون از سوی موسوی یا کروبی هدایت نشده. بدتر این‌که به نظر می‌آید گاه‌ای توسط کسانی هدایت می‌شود که نیت‌شان خیر نیست.

۲) مشکل اطلاع‌رسانی بدجوری یخه‌ی ما را گرفته است. بیش‌تر منابع موثق نیستند و آن‌هایی هم که هستند اطلاع‌رسانی‌ی محدودی می‌کنند و مثلا خبری از دست‌گیری‌ها نمی‌دهند.

علاوه بر این دو مورد کلی، اصلا من مطمئن نیستم فعالیت آن‌لاین بتواند فایده‌ی چندانی برای حرکت اعتراض‌آمیز مردم ایران داشته باشد. مثلا برای‌ام سوال است که فعالیت‌های توییتری و اطلاع‌رسانی‌های فیس‌بوکی چقدر می‌تواند مفید فایده باشد. آیا حرکت کسان‌ای که در نهایت به خیابان‌ها می‌روند یا مثلا شب‌ها قرار است «الله‌ اکبر» بگویند به کمک این تکنولوژی‌ها منظم‌تر و پربازده‌تر می‌شود؟

به هر حال خوب است که با خودمان رو-راست باشیم: بعید است من و امثال من‌ای که در ایران زندگی نمی‌کنیم نقش چندان زیادی در این حرکت بازی کنیم. این‌که من بدانم قرار است چه اتفاق‌ای بیافتد البته خوب است، اما به هر حال کس‌ای که به خیابان‌ها می‌رود و فریاد می‌کشد بیش‌تر جان‌اش را به خطر می‌اندازد و هم‌چنین به احتمال زیاد تاثیرگذارتر هم هست. 

البته این بدان معنا نیست که ما «خارج‌نشینان» (و چقدر از این لغت بدم می‌آید) کاملا بی‌فایده‌ایم. شاید فایده‌مان بتواند این باشد که صدا ایرانیان را کمی بین‌المللی‌تر کنیم. بین‌المللی‌تر-کردن البته خوب است ولی فراموش نکنیم که کافی نیست.

شما چه فکر می‌کنید؟ چگونه می‌توان این حرکت‌ها را منظم‌تر و پرفایده‌تر کرد؟

بنده از بابت خوش‌بینی‌ی کم‌دلیلِ خود از خودم و شما و ملت ایران عذرخواهی می‌کنم!

روز رای‌گیری است! نظریه‌پردازی نمی‌کنم که همه‌ی حرف‌ها را دیگران گفته‌اند. خلاصه می‌گویم نظرم در مورد انتخابات چیست:

۱) رای بدهید، رای بدهید، رای بدهید!

۲) یا به کروبی رای بدهید یا به موسوی. به همان‌ای رای بدهید که فکر می‌کنید به‌تر است. انتخاب رییس جمهور تقریبا به همان اندازه‌ی انتخاب تز دکترا و هم‌سر سخت است. نگذارید هجمه‌ی جمع بر تفکر شما پیروز شود.

۳) من نمی‌توانم رای بدهم، اما اگر می‌توانستم به کروبی رای می‌دادم. نه این‌که از او خوش‌ام بیاید، اما دست‌کم در مقام حرف به ایده‌های اصلاح‌طلبی‌ی من نزدیک‌تر است.

۴) اگر هیچ فرق‌ای بین‌شان احساس نمی‌کنید، به موسوی رای بدهید.

۵) هر کاری می‌کنید،‌ تنها نگذارید این ژاژگوی کوته‌فکر دزدِ دغل دوباره ریاست جمهوری‌ی ایران را به دست بگیرد. بروید و رای بدهید!

۶) خوش‌بختانه نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد میزان تحریمی‌ها خیلی کم‌تر از دوره‌ی پیش است. من به آینده امیدوارم.

۷) رای بدهید، رای بدهید، رای بدهید!

تاکنون اندکی بیش از ۲۰۰ نفر در نظرسنجی‌ی انتخاباتی‌ی ضدخاطرات شرکت کرده‌اند. از همه‌ی کسان‌ای که یا نظرشان را ثبت کرده‌اند یا این‌که خبررسانی کرده‌اند متشکرم.

(۱) در مورد رای‌ها، تا این لحظه ۲۰۶ رای داده شده است. در حال حاضر موسوی جلوتر از همه است (۷۵ درصد) و بعد از او با فاصله‌ی قابل توجه‌ای کروبی است (۱۶ درصد) و در نهایت احمدی‌نژاد (۶ درصد). بقیه‌ی کاندیداها رای معناداری ندارند.

چنین ترتیب‌ای -دست‌کم اول‌نبودن احمدی‌نژاد- به خاطر نوع مخاطب وبلاگستان عجیب نیست.

گمان کنم فرض این‌که کروبی نسبت به موسوی بیش‌تر قشر متوسط جامعه (یعنی مثلا وبلاگ‌خوان‌ها) را هدف قرار داده است چندان دور از واقع نباشد. به همین خاطر به نظرم می‌شود گفت که تفاوت کروبی با موسوی واقعا معنادار است. حدس می‌زنم شیخ برای برنده‌شده نیاز به معجزه دارد.

نکته‌ی جالب دیگر برای من، کم‌بودن چشم‌گیری تحریمی‌ها نسبت به دوره‌ی پیش است (Û² درصد در مقابل با Û²Ûµ درصد – البته هنوز اعداد چندان معنادار نیستند). مخصوصا اگر فرض کنیم Ú©Ù‡ تحریمی‌ها بیش‌تر از قشر متوسط جامعه هستند/بودند، چنین تغییری معنادارتر هم می‌شود. اسم‌اش را بگذاریم فشارهای زندگی در دولت احمدی‌نژاد یا گفتگوی عقلانی‌ی ضدتحریم -هر کدام Ú©Ù‡ باشد- قشر متوسط جامعه را گویا نسبت به بازی‌ی دموکراسی واقع‌بین‌تر کرده است.

(۲) پیش‌بینی‌ی این‌که چه کس‌ای در دور اول رای می‌آورد نیز تاکنون ۱۶۶ نظر داشته است که ۷۰ درصد آن به نفع موسوی بوده است و ۲۶ درصد به نفع احمدی‌نژاد. 

به نظرم بیش‌تر خواننده‌ها رای اقوام و آشنایان و دیگر افرادی که در روز با آن‌ها رو-در-رو شده‌اند را وارد نکرده‌اند چون تاکنون تعداد نظرهای واردشده کم‌تر از تعداد رای‌های نظرسنجی‌ی اول است (در حالی که باید برعکس باشد). پس لطفا همین الان سر کارتان یا هر جایی که هستید از نزدیک‌ترین فرد بپرسید که پیش‌بینی‌اش از نتیجه‌ی انتخابات در دور اول چه خواهد بود و اطلاعات را وارد کنید.

(۳) برای نظرسنجی‌ی سوم (همان که از رای‌تان در دور پیش می‌پرسد) نیاز به نظر بیش‌تری داریم. از میان ۱۴۵ رای فعلی۷ تاکنون تنها ۱۱ نفر (معادل ۸ درصد افراد) او را برگزیده‌اند. چون ۱۱ عدد کوچک‌ای است، تخمین این‌که چند درصد جامعه‌ی وبلاگ‌خوان واقعا به او رای داده بودند دارای خطای زیادی خواهد بود. و چون ۸ درصد نیز عدد کوچک‌ای است،‌ خطای اندک در چنان تخمین‌ای، باعث خطای زیاد در پیش‌بینی‌ی نهایی می‌شود (دقیق‌تر بگویم: برای حذف بایاس نمونه‌برداری، این عدد ۸ در مخرج معادله‌ای ظاهر خواهد شد. پس حتی خطای مثلا ۴ درصدی، ممکن است تا ۵۰ درصد در پیش‌بینی تفاوت ایجاد کند. در حالی که مثلا اگر این عدد ۴۰ درصد بود، خطا بسیار کم‌تر می‌بود. پس باید خطای آن تخمین ۸ درصد را تا حد ممکن کم کنیم که این با رای بیش‌تر انجام‌پذیر است.)

پس به طور خلاصه:

(۱) نظر دیگران را در نظرسنجی‌ی دوم وارد کنید.

(۲) به دیگران توصیه کنید که در نظرسنجی‌ی ضدخاطرات شرکت کنند!

در این پست سه نظرسنجی خواهیم داشت که امیدوارم با کمک شما دید تازه‌تری نسبت به انتخابات در پیش رو فراهم کند.

خیلی خلاصه بگویم که یکی از نظرسنجی‌ها از رای شما می‌پرسد و دیگری می‌خواهد «حدس» بزنید که نفر اول دور اول انتخابات چه کس‌ای خواهد شد و در نهایت سومی از رای شما در دور اولِ انتخابات ریاست جمهوری‌ی پیشین می‌پرسد.

نظرسنجی‌ی اول برای همه‌ی کسان‌ای است که «می‌توانند» رای بدهند (یعنی یا در زمان انتخابات در ایران خواهند بود یا در کشور دیگری هستند ولی به صندوق رای دست‌رسی دارند) و دومی تنها و تنها برای کسان‌ای است که در ایران زندگی می‌کنند. علاوه بر این، در نظرسنجی‌ی دوم از شما می‌خواهم بیش از یک بار «نظر» دهید! در نظرسنجی‌ی سوم، رای شما را در دور پیش خواهم پرسید.

 

توضیح بیش‌تر:

نظرسنجی‌ی اول تنها برای کسان‌ای است که می‌توانند رای بدهند. این شامل همه‌ی کسان‌ای می‌شود که در زمان انتخابات در ایران هستند و یا کسان‌ای که خارج کشور هستند اما به صندوق رای دست‌رسی‌ی آسان‌ای دارند (مثلا خود من شامل این افراد نمی‌شود چون نزدیک‌ترین صندوق رای، ۳۰۰۰ کیلومتر فاصله دارد).

در این نظرسنجی می‌خواهم بدانم که رفتار انتخاباتی‌ی شما چه خواهد بود. آیا با وجودی که می‌توانید رای بدهید، انتخابات را تحریم می‌کنید یا این‌که مثلا به موسوی یا کروبی و یا دیگر کاندیداها رای خواهید داد.

در این نظرسنجی، تنها رفتار انتخاباتی‌ی خود را وارد کنید و نه دیگری را!

 

n

{democracy:4}

 

نظرسنجی‌ی دوم اندکی پیچیده‌تر است. توضیح می‌دهم:

در این‌جا نمی‌خواهم بگویید به چه کس‌ای رای می‌دهید، بلکه از شما می‌خواهم حدس بزنید چه کس‌ای در دور اول انتخابات نفر اول خواهد شد. مثلا اگر می‌خواهید به کروبی رای دهید اما گمان می‌برید برنده‌ی دور اول، احمدی‌نژاد خواهد بود، همان احمدی‌نژاد را انتخاب کنید.

در ضمن توجه کنید که این نظرسنجی تنها برای نتیجه‌ی دور اول است و نه کل انتخابات (در صورتی که دو مرحله‌ای بشود).

و حالا پیچیدگی‌ی نظرسنجی که نیاز به کمک دوچندان شما دارد: در این نظرسنجی تنها نظر خود را وارد نکنید، بلکه نظر هر کس دیگری را که در طول شبانه‌روز با او برخورد داشته‌اید نیز وارد کنید. این شامل خانواده، دوستان، راننده و مسافران تاکسی‌هایی که در طول روز سوارشان شده‌اید و گفته‌اند «ای آقا!‌ معلومه فلانی برنده می‌شه!» و هر کس دیگری می‌شود. به همین خاطر در این نظرسنجی می‌توانید بیش از یک بار رای دهید: یک رای برای هر کس‌ای که در طول روز پیش‌بینی‌ی انتخاباتی کرده است.

تنها شرط نظرسنجی این است که همه‌ی افراد در ایران زندگی کنند. در نتیجه اگر شما در خارج هستید ولی تلفنی با خانواده یا دوستان‌تان تماس گرفتید و نظرشان را می‌دانید، می‌توانید به جای آن‌ها انتخاب کنید ولی خودتان نظر ندهید چون در ایران زندگی نمی‌کنید (نگران نباشید!‌ شانس این‌که نظر تکراری وارد شود خیلی زیاد نیست!).

 

n

{democracy:6}

 

نظرسنجی‌ی سوم از رای شما در دور اول دوره‌ی ریاست جمهوری‌ی پیشین -همان‌ای که هاشمی رفسنجانی و احمدی‌نژاد به دور بعد رفتند- می‌پرسد. اگر در آن زمان یا رای دادید یا این‌که می‌توانستید رای بدهید ولی تصمیم گرفتید تا رای ندهید (تحریمی بودید) در این نظرسنجی شرکت کنید. پس اگر در آن زمان در شهری زندگی می‌کردید که نمی‌توانستید رای بدهید، نظر خود را وارد نکنید. توجه کنید که این نظرسنجی فقط برای دور اول است.

 

n

{democracy:7}

 

 

توضیح اضافه:

* این نظرسنجی خیلی نمی‌تواند بیان‌گر متوسط مردم ایران باشد. استفاده‌کنندگان از اینترنت به طور عام و خوانندگان ضدخاطرات به طور خاص جزو قشر محدودی از جامعه هستند که متاسفانه تفاوت قابل توجه‌ای با بیش‌تر ایرانیان دارند. در انتخابات دور پیش، توافق عمومی‌ی وبلاگستان بر سر معین بود در حالی که نتیجه‌ی نهایی تفاوت‌های چشم‌گیری داشت.

* با این‌حال راه‌هایی وجود دارد که از جامعه‌ای متفاوت نمونه‌برداری کنی ولی بعد با وزن‌دهی‌ی مناسب نظر غالب کل جامعه را به دست آوری. چنین چیزی نیاز به اطلاعاتی از دو جامعه دارد که من در اختیار ندارم. سعی می‌کنم تا حدی با نظرسنجی‌ی سوم و مقایسه‌ی نتیجه‌اش با آن‌چه در انتخابات پیش رخ داد، نرمال‌سازی را انجام دهم. صحت چنان نرمال‌سازی‌ای نیازمند چنین فرض‌ای است: بگو به که رای می‌دهی تا بگویم از چه طبقه‌ی اجتماعی‌ای هستی (فرض طبیعی‌تر از نظرم این است:‌ بگو از کدام طبقه‌ی اجتماعی هستی تا بگویم به که رای می‌دهی. و دلیل طبیعی‌تر بودن هم این است که طبقه‌ی اجتماعی شامل اطلاعات بیش‌تری است تا رای نهایی. در واقع رای کلی اطلاعات را دور می‌ریزد).

* می‌شد با پرسیدن سوال‌های بیش‌تر راجع به طبقه‌ی اجتماعی‌ی نظردهندگان، نظرسنجی را دقیق‌تر کرد، اما به نظرم وقت لازم برای پیاده‌کردن چنان کاری بیش از یک نوشته‌ی وبلاگی می‌شود و از طرف دیگر سرگرم‌کنندگی‌اش نیز برای خوانندگان‌ام کم‌تر خواهد بود. و البته چنان کاری وقتی معنادار می‌شود که اطلاعات بیش‌تری از توزیع طبقه‌ی اجتماعی‌ی ایرانیان می‌داشتم.

* هدف نظرسنجی‌ی دوم این است که تا حدی به درون جامعه نفوذ کند و نظر آن‌ها را بسنجد.

* طبقه‌ی اجتماعی را نادقیق به کار برده‌ام. منظورم متوسط حقوق، سن، تحصیلات و از این قبیل اطلاعات جمعیتی است.

* جز نظرسنجی‌ی دوم، لطفا تنها یک بار رای دهید.